Τα στόματα είναι μικροσκοπικά ανοίγματα στην επιφάνεια των φύλλων που επιτρέπουν την ανταλλαγή αερίων, έτσι ώστε τα κύτταρα να μπορούν να φωτοσυνθέτουν και να αναπνέουν. Παράλληλα μέσω στομάτων γίνεται εξάτμιση του νερού κατά τη διαπνοή. Με το άνοιγμα και το κλείσιμο των στομάτων το φυτό ελέγχει το ρυθμό απώλειας νερού.
Η θέση των στομάτων και η διαμόρφωση του ιστού της επιδερμίδας ποικίλει. Στόματα μπορεί να υπάρχουν και στην επάνω και στην κάτω επιδερμίδα (αμφιστοματικά φύλλα). Στα περισσότερα όμως φύλλα τα στόματα συναντώνται στην κάτω επιδερμίδα (υποστοματικά φύλλα). Στα επιπλέοντα φύλλα των υδρόβιων φυτών τα στόματα βρίσκονται στην επάνω επιδερμίδα (επιστοματικά φύλλα), ενώ στα βυθισμένα φύλλα δεν υπάρχουν στόματα. Στα ξηρόφυτα τα στόματα είναι βυθισμένα ενώ στα υδροχαρή προεξέχουν στην επιφάνεια της επιδερμίδας.
Τα στόματα σχηματίζονται από ένα ζεύγος εξειδικευμένων επιδερμικών κυττάρων, των καταφρακτικών ή στοματικών κυττάρων. Τα καταφρακτικά κύτταρα έχουν συνήθως νεφροειδές σχήμα και διατάσσονται έτσι ώστε ανάμεσά τους να σχηματίζεται ένας μεσοκυττάριος χώρος, πόρος ή σχισμή, ο οποίος αυξομειώνεται κατά το άνοιγμα και κλείσιμο των στομάτων (εικ. 1)
Τα στόματα και τα γειτονικά επιδερμικά κύτταρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως κριτήριο για την ταξινόμηση ορισμένων φυτικών ομάδων.
Η παρουσία ή η απουσία στομάτων, για παράδειγμα, στην επάνω επιφάνεια των φύλλων είναι ένας σταθερός ταξινομικός χαρακτήρας (γνώρισμα που παραμένει σταθερό ανεξάρτητα από αλλαγές στις περιβαλλοντικές συνθήκες) που διαχωρίζει τα είδη Alnus subcordata καιAlnus orientalis.
Όσον αφορά στα μονοκότυλα φυτά, διαπιστώθηκε ότι η διάταξη και το γενικό μοντέλο ανάπτυξης των στομάτων και των συνοδών τους κυττάρων παραμένει σταθερό σε κάθε γένος.
ΑΝΟΙΓΜΑ ΚΑΙ ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΩΝ ΣΤΟΜΑΤΩΝ
Τα καταφρακτικά ή στοματικά κύτταρα χαρακτηρίζονται από ανισομερή πάχυνση των τοιχωμάτων τους, χαρακτηριστικό που επιτρέπει την αλλαγή του σχήματός τους. Το λεπτότερο και πιο ελαστικό τοίχωμα είναι συνήθως το ραχιαίο, αυτό που συνορεύει δηλαδή με τα γειτονικά επιδερμικά κύτταρα που μπορεί να είναι ιδιαίτερα διαμορφωμένα (παραστοματικά κύτταρα). Κατά την κύρτωση των ραχιαίων τοιχωμάτων τα παχύτοιχα τοιχώματα της αντίθετης πλευράς του κυττάρου απομακρύνονται μεταξύ τους με αποτέλεσμα ο μεσοκυττάριος χώρος να διευρύνεται (άνοιγμα στόματος).
Κατά τη μικροσκοπική παρατήρηση τα ανοιχτά στόματα παρουσιάζονται ως αποστρογγυλεμένες μορφές ενώ τα κλειστά ως επιμήκεις σχισμές.
Σε ορισμένα φυτικά είδη (π.χ. Αγρωστίδες) τα καταφρακτικά κύτταρα είναι επιμήκη με μια παχύτοιχη κεντρική περιοχή που καταλήγει σε δύο λεπτότοιχα διογκωμένα άκρα και μοιάζουν με αλτήρες. Οι πυρήνες αυτών των κυττάρων έχουν ανάλογο σχήμα και αποτελούνται από δύο ελλειψοειδή τμήματα που ενώνονται μεταξύ τους με ένα ενδιάμεσο νήμα (εικ. 2).
Εικόνα 2: Χαρακτηριστικοί τύποι στομάτων. Α. εγκάρσια τομή στόματος, Β. τυπική μορφή στομάτων, Γ., Δ., Ε. παραστοματικά κύτταρα και ΣΤ. καταφρακτικά κύτταρα σε αγροστώδη
(πηγή http://kpe-kastor.kas.sch.gr)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου